Caalamka ayaa hadda eegaya Turkiga oo laga sugayo natiijada doorashadii ugu khatarta badnayd, waxaana dadka siyaasadda falanqeeya ay muujinayaan awoodooda ay ku baadigoobayaan xog xaqiijinaysa aragtidooda, waxayna shirkadaha ra’yiururinta soo bandhigaan maalin walba natiijooyin kala duwan oo musharax kasta iyo xisbi kasta uu heli karo.
Daraasad lagu sameeyay nuxurka oo ay daabacday warbaahinta reer galbeedka ayaa xaqiijisay in eexda ka dhanka ah madaxweyne Recep Tayyip Erdogan. haddaba waxa an halkan ku waydiinaynaa su’aal ah: Ka waran haddii ay rumowdo rajadii reer galbeedka ka qabeen in Erdogan laga waayo saaxadda caalamka?!
Qoraaga British-ka ah ee David Hurst ayaa maqaal uu ku qoray wargeyska Middle East Eye wuxuu ku yiri: “Reer Galbeedka waxay u dabaal dagi doonaan dhicitaanka Erdogan ee doorashada iyagoo furaya dhalooyin khamri ah oo Berlin ilaa Washington ah, laakiin ka maqnaanshaha Erdogan ee masraxa caalamka ma noqon doontaa mid dan u ah Turkiga mise gobolka Bariga Dhexe?!
Jawaabta su’aashaas waxay u baahan tahay in la arko rag wax garad ah oo darsi kara mustaqbalka, laakiin weli ma jiraan reer galbeedka cunsuriyiinta ah oo udub dhexaad u ah naftooda iyo danahooda oo leh awooddaas?
David Hurst ayaa maqaal uu qoray wuxuu doortay inuu ku sharraxo arrintan waliba si sax ah, maadaama qamriga Shaambeynka loo yaqaan uu yahay mid ka mid ah muujinta ugu muhiimsan ee raaxada reer Galbeedka, oo ka duwan noocyada kale ee khamriga waxaana caba kuwa maalqabeennada ah ee hantida uruursaday.
Reer Galbeedkan qaniga ah waxay diidaan yihiin Turkiga, inkasta oo uu xubin ka yahay NATO, isla markaana ay muujinayaan siyaasad madax-bannaan, ayna dajiyaan Xiriirkooda caalamiga ah si uu u gaaro danihiisa kaasoo kahor imaanaya qorshaha Maraykanka ku doonayo inuu ku xukumo adduunka.
Dhawaaqa dhalooyinka qamriga ee champagne ee la furi doono si loogu dabaaldego dhicitaankii iyo guuldarrada Erdogan ayaa muujinaya cunsuriyadda reer galbeedka, Waxaan aragnay tobankii sano ee la soo dhaafay sida ay u taageereen burburinta waaya-aragnimada dimoqraadiyadeed ee dadyowga Carabta kuwaas oo ku taamayay inay helaan xorriyad iyo madax-bannaani dhammaystiran.
Xaqiiqda raadinta iyo maaraynta isku dhaca:
Miraha wanaagsan ee ka soo baxay doorashada Turkiga waxaa ka mid ah in shucuub badan oo caalamka ah ay ogaadeen xaqiiqooyinka ku saabsan nooca colaadda, maskaxda gumeysiga ee reer galbeedka isku dayayaan inay qariyaan, iyo sida ay warbaahinta u adeegsadaan si ay dadka u marin habaabiyaan iyo sida ay ula dhaqanto arrimaha dimuqraadiyadda iyo xuquuqul insaanka.
David Hearst waxa uu ku dhiiraday in uu si cad u muujiyo dhibaatada reer galbeedka ay ku hayso Turkiga: Erdogan wuxuu ku adkaysanayaa in uu ka madax banaanaado xiriirkiisa caalamiga ah ee reer galbeedka, iyo in Turkiga uu leeyahay maqaam caalami ah iyo mid heer gobol, halka reer galbeedka ay doonayaan in ay Turkiga u taliyaan oo iyaga u hogaansamaan.
Sidaas darteed, Biden waxa uu ku nuuxnuuxsaday intii uu ku guda jiray ololihiisa doorashada in Erdogan uu gura doono miraha, Maraykankuna uu si cad u tuso inuu taageersan yahay mucaaradka Turkiga, haddii ay sax yihiin waxa ay daabaceen qaar ka mid ah warbaahinta, waxaana laga yaabaa in safaaradda Mareykanka ee Ankara ay qabatay shirar lagu mideynayo xoogaga mucaaradka ee ka dhanka ah Erdogan. Tani waxay gacan ka geysaneysaa fasiraadda dhacdooyin badan, oo ay ugu muhiimsan tahay sida mucaaradka kala qaybsan ay ku heshiiyeen in ay doortaan Kemal Kılıçdaroğlu.
Turkiga oo ka tanaasulay madax-banaanideeda:
David Hearst ayaa keenay su’aal: Kilicdaroglu ma ka tanaasuli doonaa madax-bannaanida Turkiga? Isagoo tilmaamay in Kilicdaroglu uu muujinayo rabitaan aan xad lahayn oo uu ku doonayo inuu kaga farxiyo Washington, Midowga Yurub iyo NATO, isagoo aad u jeclaa inuu booqdo Mareykanka iyo Britain kahor inta uusan ku dhawaaqin musharaxnimadiisa, waxaana uu sameeyay ballanqaadyo uu reer galbeedka ku shukaansanayay sida inuu Ukraine ku garab istaago dagaalka ay kula jiraan Ruushka, taasoo ay kaga soo horjeesteen madaxda xisbigiisa. habkan waxa uu Turkiga ka dhigayaa in uu lumiyo faa’iidooyinkii uu ka helay qaadashada siyaasad madax-bannaan oo dheellitiran oo u sahlaysa inuu qaato doorka dhexdhexaadinta iyo ilaalinta danihiisa.
Bilo kahor, Erdogan wuxuu awooday inuu dunida ka ilaaliyo macaluul markii uu ku guulaystay in uu xaqiijiyo qulqulka badarka uga soo dhoofa dalka Ukraine ee loo dhoofiyo caalamka, taasina waxay muujinaysaa muhiimadda ay leedahay in mawqifka Turkiga ee dheeli tiran yahay ee ka madax bannaan reer galbeedka.
Sida uu ugu guulaystey dhoofinta badarka, go’aankan madaxbanaanida wuxuu fududayn karaa xal u helida dagaalkan isagoo kafaala qaadaya wada xaajood, haddii Maraykanka uu maalin uun ogaado in aanu awoodi doonin inuu gaaro guul muhiim ah oo uu ka gaaro Ruushka, iyo in dagaalka uu baabi’in doono xoogga Ruushka iyo Marykanka, oo uu burburin doono Yurub.
Mid ka mid ah ballanqaadyadii ugu muhiimsanaa ee Kilicdaroglu ee ahaa inuu dadka Turkiga ku soo jiido inay doortaan: Ku biiritaanka Turkiga ee Midowga Yurub, iyo in muwaadiniinta Turkiga ay u safri karaan Yurub iyaga oo aan u baahnayn fiisaha.
Laakin Hearst waxa uu shaki ka qabaa inuu fulin karo ballan-qaadkan, maadaama Turkigu uu 20 sano u sharaxnaa in uu ku biiro Midowga Yurub, Kemal Kılıçdaroğlu ma gaari doono horumar ka dhaqso badan inta uu isku dayay Erdogan inuu gaaro!
David Hearst wuxuu intaas ku daray in ku biiritaanka Turkiga midawga Yurub aan la gaari doonin iyada oo aan la hurin danaha muhiimka ah ee Turkiga.
Waxa uu sheegay waa run, sababtoo ah madax-banaanida Turkiga iyo daciifinta awoodooda adag, ee uu Erdogan ku guulaystey inuu ku dhiso 20 sano, waxay noqon kartaa qiimaha uu Kemal Kılıçdaroğlu ugu biirayo Midowga Yurub. Is-barbar yaaca ayaa ah in khataraha iyo halista ku hareeraysan ururkan, oo khatar gelinaysa burburkiisa iyo qarxinta colaadaha cusub ee dalalkooda ah.
Yurub ayaa sidoo kale hadda culays ku ah dhibaatooyinka haysta, waxaana sii kordhaya fursadaha ay xaq u leeyihiin inay ku gaaraan xukunkooda, waxaana xuquuqdan ay ka hadlaysaa cadaawadda loo qabo Muslimiinta oo khatar ku ah dadka soo galootiga ku ah Turkiga, gaar ahaan Jarmalka, ayaa laga yaabaa inay noqdaan kuwa ugu horreeya ee cunsuriyadda Yurub ay ku beegsan doonto fallaadhoda. haddaba maxaa faa’iido ah ee uu Turkigu ka heli karaa ku biirista Midowga Yurub, haddii Kilicdaroglu uu ku guuleysto fulinta ballan qaadkiisii adkaa?
Maxaa dhici kara haddii Erdogan la waayo?
David Hearst ayaa si muhiim ah u soo gunaanuday: haddii Erdogan la waayo Turkiga oo kaliya kuma noqon doonto musiibo, balse gobolka oo dhan ayay ku noqon doontaa, Laakiin reer galbeedka ma dhegeysan karaan codka Hearst, oo khibrad u leh falanqaynta dhibaatooyinka gobolka, ee sii xumaanaya, ugana digaya qaraxyo isdaba joog ah?
Marka la eego Turkiga, natiijada ugu weyn ee ka dhalan karta waayida Erdogan waxay noqon doontaa joojinta warshadaha difaaca, iyo baabi’inta hammigooda ah inay noqoto awood goboleed. Warshadaha hubku waa mid kamid ah dhinacyada ugu muhiimsan ee quwadda adag ee Turkiga leeyahay, waana mid kamid ah waxsoosaarka ugu muhiimsan ee Turkiga uu ka helo lacagaha adag, taasina waxay horseedi doontaa daciifnimo dhaqaale, sicir barar iyo shaqo la’aan sii korodha.
Dhanka gobolka, balan qaadka ugu muhiimsan ee Kilicdaroglu u qaaday dadkiisa ayaa ah inuu masaafurinayo 3.7 milyan oo qaxoonti Syria ah oo uu dib ugu celin doono Syria, waxayna tani u badan tahay inay abuurto masiibo cusub oo bini’aadnimo ah.
Waxaa cad in reer galbeedka ay cadaadis dhaqaale iyo mid warbaahineedba ku hayaan Erdogan, waxaana muuqata ifafaalo badan oo muujinaya in maamullada reer galbeedka ay caqabad ku yihiin dadaallada uu ku doonayo inuu ku xakameeyo sicir bararka, isla markaana ay ku dadaalayaan sidii ay uga sii dari lahaayeen dhibaatada dhaqaale ee Turkiga.
Si kastaba ha ahaatee, hab-dhaqanka siyaasadeed ee Erdogan waxa lagu gartaa kalsooni, si uu u gaaro himilooyinkiisa ee ah kordhinta awoodda adag ee Turkiga, horumarinta dhaqaalahooda, caqabadaha hortaagan, iyo dhisidda maqaamkooda gobolka iyo caalamkaba.
Shacabka Turkiga ayaa arki kara xaaladda shucuubta reer galbeedka ku soo rogeen maamullada ay ku tiirsan yihiin, iyo khatarta ay ku hayaan shucuubtan. iyadoo madaxweynahooda uu maalin walba u soo bandhigo waxqabadyo cusub oo dhab ah.
Ugu dambeyntii, xitaa hadii aysan xaq u lahayn inay wax doortaan, guusha Erdogan waxay rajo u tahay dadka u hanqal taagaya xoriyada, waxayna danta caalamka ku jirtaa in Turkiga uu sii xoogeysto oo uu madax banaanaado, lana ilaaliyo kuwa dulman.
